İkili İlişkilerde Manipülasyon – Psk. Tugay Yazgan
Psikolojik Mekanizmalar, Örnekler ve Fark Etme Yolları
İkili ilişkilerde manipülasyon, bir kişinin diğerinin düşünce, duygu ve davranışlarını kendi çıkarına göre şekillendirmek için bilinçli ya da yarı bilinçli baskı teknikleri uygulamasıyla ortaya çıkar. Dışarıdan bakıldığında çoğu zaman “sevgi”, “endişe”, “ilgi” ya da “haklılık” kılıfıyla gizlenir. Bu nedenle manipülasyon, fark edilmesi zor, etkileri ise bazen uzun yıllar sürebilen bir iletişim biçimidir. Aşağıdaki başlıklar, manipülasyonu anlamayı kolaylaştırmak için hem psikolojik arka planı hem de somut örnekleri içerir.
1. Duygusal Manipülasyon (Emotional Manipulation)
Manipülatör, partnerinin duygularını değiştirmek üzere davranışını kontrol etmeye çalışır.
Örnek: Partneri eve geç geldiği için kırılan bir kadın duygusunu ifade eder. Erkek şu cevabı verir: “Bunu söyleyerek beni ne kadar kötü biri gibi gösterdiğinin farkında mısın? Sen böyle yapınca kendimi berbat hissediyorum.” Burada sorun aslında erkeğin davranışı iken, konuşma kadın üzerinde suçluluk yaratacak şekilde tersine çevrilmiştir.
Psikolojik Mekanizma: • Suçluluk duygusu yaratma • Kişinin duygularını yeniden çerçeveleme • Duygusal yükü karşı tarafa yıkma
2. Gaslighting (Gerçeklik Çarpıtma)
Gaslighting, bir kişinin sürekli olarak karşı tarafın algısını, hafızasını ve gerçeklik duygusunu sorgulamasına neden olacak şekilde olayları inkâr etmesi veya çarpıtmasıdır.
Örnek: Kadın “Dün bu konuyu konuştuğumuzu hatırlıyorum” dediğinde erkek cevap verir: “Asla böyle bir şey söylemedim. Sen yine kafanda kuruyorsun.” Birkaç tekrar sonra kadın gerçekten şüphe etmeye başlar: “Acaba söylediklerini yanlış mı hatırlıyorum?”
Psikolojik Mekanizma: • Kişiyi kendinden şüphe ettirme • Haklılık üstünlüğü kurma • Zayıf özgüveni hedef alma
3. Sessiz Kalma – Soğuk Savaş (Silent Treatment)
Bir tür pasif agresif kontrol etme yöntemidir: cezalandırma amacıyla iletişim kesilir.
Örnek: Tartışmadan sonra partneriniz günlerce mesajınıza dönmez, evde konuşmaz, “bir şey yok” der ama iletişimi tamamen keser. Asıl amaç, karşı tarafı sinirlendirmek değil, onun “barışmak için çabalamasını” sağlamaktır.
Psikolojik Mekanizma: • Reddedilme korkusunu tetikleme • Gücü elinde tutma • Partneri sürekli “yanlış yapan taraf” konumuna itme
4. Fedakârlık Manipülasyonu (“Ben senin için neler yaptım” yaklaşımı)
Kişi yaptığı fedakârlıkları sürekli gündeme getirerek karşı tarafı borçlu hissettirmeye çalışır.
Örnek: Partneriniz size şöyle der: “Ben senin için ailemi bile karşıma aldım, sen bir teşekkür etmeyi bile bilmiyorsun.” Bu ifade çoğunlukla ilişkiyi ilerletmek için değil, kararları kontrol altına almak için kullanılır.
Psikolojik Mekanizma: • Borçluluk duygusu yaratma • Karşı tarafın sınırlarını gevşetme • Teşekkür yükümlülülük döngüsüne sokma
5. Mağdur Perdesi (Victim Playing)
Manipülatör, olayları çarpıtarak sürekli “acı çeken, incinen taraf” rolünü oynar.
Örnek: Bir tartışma sırasında partneriniz sesini yükseltir; siz rahatsız olup uzaklaşırsınız. Ardından şöyle der: “Sen beni hep terk ediyorsun, bana kimse böyle davranmadı.” Burada kişi kendi saldırgan davranışını görünmez kılıp dikkati kendine yöneltmektedir.
Psikolojik Mekanizma: • Empatiyi sömürme • Sorumluluktan kaçma • Partnerin suçluluk duymasını sağlama
6. Aşırı İdealleştirme – Sonra Birden Değersizleştirme
Bazı ilişkiler “çok hızlı yakınlaşma – çok hızlı soğuma” döngüsü içerir.
Örnek: İlişkinin başında partneriniz: “Sen benim ruh eşimsin, senden önce hiçbir şey gerçek değilmiş.” der. Bir süre sonra en ufak sorun çıktığında: “Sen de herkes gibisin, senden hiçbir şey olmaz.” Bu döngü partnerde hem bağlanma hem de kaybetme korkusunu artırır.
Psikolojik Mekanizma: • Bağımlılık yaratma • Değersizlik hissi oluşturma • Partnerin onay ihtiyacını yükseltme
7. Kıskançlığı İlgi Gibi Gösterme (Kontrolü Sevgi Diye Sunma)
Kıskançlığın “beni sevdiğinden” kaynaklandığını söylemek en yaygın manipülasyonlardan biridir.
Örnek: “O arkadaşlarınla görüşmeni istemiyorum, seni çok sevdiğim için kıskanıyorum.” Gerçekte amaç kontrol etmekken, söylem “sevgi” ambalajı ile sunulur.
Psikolojik Mekanizma: • Sevilme ihtiyacını kullanma • Sınırları daraltma • Sosyal izolasyon yaratma
8. Gelecek Manipülasyonu (Future Faking)
Kişi, ilişkiyi devam ettirmek veya istediğini yaptırmak için ulaşmayacağı büyük vaatlerde bulunur.
Örnek: Partneriniz her tartışmada şöyle der: “Bekle, birkaç ay sonra çok şey değişecek, birlikte taşınacağız, sadece sabret.” Aylar geçer, hiçbir şey değişmez. Vaat, zaman kazanmak içindir.
Psikolojik Mekanizma: • Umut üzerinden kontrol • Ayrılık korkusunu bastırma • Gerçek davranışı değil, düşünceyi yönetme
Manipülasyonu Fark Etmenin Psikolojik İşaretleri
Aşağıdaki duyguları sık yaşıyorsanız, ilişkide manipülasyon olasılığı yüksektir:
• Sürekli kendinizden şüphe etmek
• “Acaba ben mi abartıyorum?” cümlesini sık kurmak
• Suçluluk duymadığınız halde suçlu hissetmek
• Partnerinizin ruh hâline göre kendi davranışınızı ayarlamak
• Kendinizi sürekli açıklamak zorunda hissetmek
• Tartışmalardan sonra bitkin düşmek
• Yoğun sevgi + yoğun değersizlik döngüsünde git-gel yaşamak
Manipülasyonla Baş Etme Stratejileri
- Sınır Belirlemek: “Bu davranış beni rahatsız ediyor. Böyle olduğunda iletişime ara vermek istiyorum.”
- Duygularını Net İfade Etmek: “Bana öyle diyince suçlu hissediyorum, oysa anlatmak istediğim şey davranışının beni kırması.”
- Kanıtı Korumak (Gaslighting’e karşı): Önemli konuşmaları not almak, mesaj üzerinden konuşmak, ortak gerçekliği görünür kılar.
- Tekrar Eden Döngüleri Fark Etmek: Aşırı ilgi – soğukluk, barışma – kriz, suçlama – özür döngüleri manipülasyonun işareti olabilir.
- Profesyonel Destek Almak: Özellikle uzun süreli manipülasyon, kişilik bütünlüğünde yıpranmaya sebep olabilir.
Sonuç: Manipülasyon Sevgisizlik Değil; Güç Oyunudur
Manipülatör kişiler, çoğu zaman kendi değersizliklerini, güvensizliklerini ve kontrol ihtiyaçlarını gizlemek için bu yöntemlere başvurur. Manipülasyonu fark etmek; önce kişinin kendisine güvenmesi, duygularını geçersiz kılmaması, ve ilişkideki güç oyunlarını görünür hale getirmesiyle mümkündür.
