Radyoterapi ve Kemoterapi Yan Etkilerine Karşı Pratik Öneriler

Kanser tedavileri yaşam süresini uzatır ve hastalığı kontrol altına alır. Ancak yan etkiler, hastaların günlük yaşamını zorlaştırabilir. Bu rehber, Uzm. Dr. Oya Malbora tarafından hazırlanmış olup, radyoterapiye bağlı cilt yanıkları ve kemoterapiye bağlı el–ayak uyuşmalarına karşı bilimsel temelli ve uygulanabilir öneriler sunmaktadır. Amaç; yan etkileri azaltmak, konforu artırmak ve hastalara güvenli bir yol göstermektir.

RADYOTERAPİYE BAĞLI CİLT YANIKLARI NEDİR?
Radyoterapi, hedef bölgedeki hücreleri yok ederken ciltte de hasara yol açabilir. En sık görülen bulgular: kızarıklık, kuruluk, hassasiyet, soyulma ve nemli yaralar. Yanığın şiddeti, uygulanan doz, ışınlanan bölge ve kişinin cilt duyarlılığına göre değişir.
Bilimsel not: Radyoterapiye bağlı cilt reaksiyonları genellikle 2–3. haftadan sonra belirginleşir ve tedavi bitiminden 2–4 hafta içinde iyileşmeye başlar.

CİLT YANIKLARI İÇİN GENEL BAKIM PRENSİPLERİ
• Bölgeyi temiz ve kuru tutun.
• Tahrişten kaçının, ovuşturmayın.
• Parfüm, alkol, sert sabun içeren ürünlerden uzak durun.
• Nemlendirici kullanırken mutlaka doktor onayı alın.
• Dar giysilerden ve sürtünmeden kaçının.
• Güneş ışığından doğrudan koruyun.

GÜNLÜK BAKIM ÖNERİLERİ
• Ilık suyla kısa duşlar alın, sıcak sudan kaçının.
• Yumuşak havluyla sürtmeden kurulayın.
• Kabukları veya yaraları koparmayın.
• Krem ve merhemleri doktor önerisiyle uygulayın.
• Bölgeyi havalandırın, sürtünmeyi azaltın.

NEMLENDİRİCİ VE DESTEKLEYİCİ KREMLER
• Doktor veya hemşirenizin önerdiği ürünleri tercih edin.
• Parfümsüz, alkol içermeyen nemlendiriciler kullanın.
• Aloe vera içeren jeller serinletici etki sağlayabilir.
• Bazı merkezlerde saf lanolin veya eczacı formülleri önerilir.

EVDE UYGULANABİLECEK SOĞUTMA VE RAHATLAMA YÖNTEMLERİ
• Temiz bir bezi soğuk (ama buzlu değil) suya batırıp bölgeye nazikçe uygulayın.
• Aloe vera jelini buzdolabında soğutup sürün.
• Serin hava akımıyla bölgeyi havalandırın.
• Buzu doğrudan cilde temas ettirmeyin (donma riski vardır).

GİYSİ VE HİJYEN ÖNERİLERİ
• Pamuklu, bol ve yumuşak giysiler tercih edin.
• Sentetik kumaşlardan kaçının.
• Dar lastikli giysilerden uzak durun.
• Kokusu ve kimyasalı az deterjan kullanın.
• Güneşe çıkarken bölgeyi örtün.

KEMOTERAPİYE BAĞLI EL–AYAK UYUŞMALARI NEDİR?
Bazı kemoterapi ilaçları sinir uçlarına zarar vererek periferik nöropatiye yol açabilir. Belirtiler: karıncalanma, yanma, uyuşma, elektrik çarpması hissi, dengesizlik, düşürme eğilimi, ince motor becerilerde zorlanma. Bu durum geçici olabileceği gibi bazı hastalarda kalıcı da olabilir.

EL VE AYAKLARDA UYUŞMAYA KARŞI GENEL PRENSİPLER
• Şikayetlerinizi mutlaka doktorunuza ayrıntılı iletin.
• İlaç dozunda değişiklik gerekebilir.
• Yanık veya yaralanma riski nedeniyle sıcak–soğuk temastan kaçının.
• Günlük yaşamda güvenlik önlemleri alın.

GÜNLÜK YAŞAMDA PRATİK ÖNERİLER
• Kaymaz tabanlı terlik veya ayakkabı giyin.
• Halı kenarlarını ve sivri köşeleri sabitleyin.
• Sıcak içecekleri dikkatle tutun.
• Kavrama güçlüğü varsa kalın saplı çatal–kaşık kullanın.
• Fermuarlı veya cırt cırtlı giysiler tercih edin.
• Yazarken kalınlaştırılmış kalem kullanın.
• Kesici aletlerle çalışırken dikkatli olun.

EGZERSİZ VE HAREKET ÖNERİLERİ
• El ve ayaklarda nazik germe egzersizleri yapın.
• Masajla dolaşımı destekleyin.
• Avuç içine küçük bir top sıkıp bırakın.
• Ayak bileği dairesel hareketleri uygulayın.
• Yürüyüş yapabiliyorsanız hafif tempolu yürüyüşler tercih edin.
• Fizyoterapistten kişiye özel egzersiz programı alın.

SON SÖZ VE DOKTOR UYARISI
Bu rehber, radyoterapiye bağlı cilt yanıkları ve kemoterapiye bağlı el–ayak uyuşmalarına karşı pratik, bilimsel öneriler sunmaktadır.
Unutmayın:

Ciltte iltihap, kanama veya ağır yara varsa mutlaka hekiminize başvurun.

Uyuşma şiddetliyse veya günlük yaşamınızı ciddi şekilde kısıtlıyorsa doktorunuza danışın.

Buradaki öneriler, tedavinizin yerine geçmez; yalnızca destekleyici bakım amaçlıdır.

Telif Hakkı Notu
Bu rehber, Uzm. Dr. Oya Malbora tarafından bilimsel kaynaklar ve klinik deneyim temelinde hazırlanmıştır. İzinsiz çoğaltılamaz, ticari amaçla kullanılamaz. Yalnızca bilgilendirme ve hasta eğitimi amacıyla paylaşılabilir.